یکی از سوالاتی که عمدتاً هنگام معامله یک ملک در حاشیه رودخانه ها پرسیده می شود این است که حریم رودخانه چقدر است؟ برای اینکه به طور دقیق بدانیم حریم یک رودخانه چگونه تعیین می شود، در ابتدا باید در مورد دو مفهوم “بستر رودخانه” و ” حریم رودخانه” بیشتر توضیح دهیم. در حقیقت حریم رودخانه به معنای عام آن به صورت کلی از دو بخش بستر و حریم به طور جداگانه تشکیل شده است. بستر رودخانه مسیر عبور سیلاب 25 ساله با لحاظ نمودن داغاب سیلهای گذشته رودخانه می باشد، لیکن حریم رودخانه آن قسمت از اراضی اطراف رودخانه یا مسیل است که بلافاصله پس از بستر قرار دارد و از 1 متر تا بیست متر با توجه به شرایط رودخانه و میزان سیلاب آن متغیر است.

در حقیقت آنچه همیشه به عنوان جریان معمولی رودخانه می بینیم که حتی ممکن است در سالهای خشکسالی هیچ آبی در بستر رودخانه نباشد، بستر رودخانه نیست. حد بستر رودخانه حد نهایی است که احتمال دارد سیلاب با دوره بازگشت 25 ساله از رودخانه عبور کند و حد حریم از حد بستر به سمت دو طرف رودخانه لحاظ می گردد.

تعاریف حقوقی مرتبط با بستر و حریم رودخانه ها :

تعاریف ذیل بر اساس ماده 1 آئین نامه مربوط به بستر و حریم رودخانه ها، انهار، مسیلها، مردابها، برکه های طبیعی و شبکه های آبرسانی، آبیاری و زهکشی ارائه شده است:

الف – رودخانه: مجرائی است طبیعی که آب به طور دائم یا فصلی در آن جریان داشته باشد.

 ب- نهر طبیعی: مجرائی است که آب به طـور دائـم یـا فصـلی در آن جریـان داشـته و دارای حوضه آبریز مشخصی نباشد.

پ- نهرسنتی: مجرای آبی است که به وسیله اشخاص به صورت غیر مدرن احداث شده باشد.

 ت- مرداب: زمین باتلاقی، مسطح و پستی است که دارای یک یا تعدادی آبراهه باشد و معمولاً در مد بزرگ دریا زیر آب می رود، همچنین اراضی پستی که در مناطق غیر ساحلی در فصـول بارندگی و سیلاب غرقاب شده و معمولاً در تمام سال حالت باتلاقی داشته باشد.

ث- برکه: اراضی پستی است که در اثر جریان سطحی و زیر زمینی آب در آنها جمـع شـده و باقی می ماند.

ج- مسیل متروک: مجرائی طبیعی است که تحت تأثیر عوامل طبیعـی یـا غیـر طبیعـی، امکـان حدوث سیلاب در آن وجود نداشته باشد.

چ- شبکه های آبیاری و زهکشی و کانالها: مجاری مستحدثه ای هستند که به منظور آبرسانی، سالم سازی اراضی و یا انتقال آب ایجاد شده یا می شوند.

 ح- بستر: آن قسمت از رودخانه، نهـر یـا مسـیل اسـت کـه در هـر محـل بـا توجـه بـه آمـار هیدرولوژیک و داغاب و حداکثر طغیان با دوره برگشت 25 سـاله بـه وسـیله وزارت نیـرو یـا شرکتهای آب منطقه ای تعیین می شود. در مناطقی که ضرورت ایجاب می نماید سیلاب با دوره برگشت کمتر یا بیشتر از 25 سـاله ملاک محاسبه قرار گیرد، سازمان های آب منطقه ای حسب مورد بـا ارائـه نقشـه هـای مربـوط و توجیهات فنی از حوزه ستادی وزارت نیرو مجوز لازم را اخذ خواهند نمود. تغییـرات طبیعـی بستر رودخانه ها، مسیلها یا انهار طبیعی در بستر سابق تأثیری نداشته و بستر سابق کماکـان در اختیار حکومت اسلامی است، لیکن حریم برای آن منظور نخواهد شد.

 خ- حریم: آن قسمت از اراضی اطراف رودخانه ها، مسیل، نهر طبیعی یـا سـنتی، مـرداب و برکه طبیعی است که بلافاصله پس از بستر قراردارد و به عنـوان حـق ارتفــاق بــرای کمــال انتفاع و حـفاظت آنها لازم است و طبق مقررات این آئین نامه توسط وزارت نیرو یا شرکتهای آب منطقه ای تعیین می گردد. حریم انهار طبیعی یا رودخانه ها اعم از اینکه آب دائم یا فصـلی داشته باشند، از یک تا بیست متر خواهد بود که حسب مورد با توجه به وضع رودخانه یا نهـر  طبیعی یا مسیل از هر طرف بستر به وسیله وزارت نیرو تعیین می گردد.

نکته قابل توجه این است که بدانیم مطابق با قانون، وظیفه تعیین بستر و حریم رودخانه ها و مسیلها با کارشناسان وزارت نیرو ( شرکتهای آب منطقه ای) می باشد، حتماً پیش از انجام خرید و فروش ملک، فنس کشی، دیوار کشی، کشت و زرع، غرس نهال و ساخت و ساز در حاشیه رودخانه ها و مسیلها از استعلام حدود بستر و حریم رودخانه از شرکت های آب منطقه ای یا ادارات امور آب در شهرستانها اطمینان پیدا کنید.

اگر می خواهید از روند و نحوه استعلام حدود بستر و حریم رودخانه در مجاورت ملک خود اطلاع داشته باشید، از مشاوران ما کمک بگیرید.

تهیه شده توسط گروه علمی وبسایت “وکیل آب”