دستورالعمل اجرای نظام تخصیص آب
فصل اول: تعاریف و مفاهیم
ماده ۱- مستندات قانونی:
این دستورالعمل با عنایت به ماده ۲۱ و بند ”ز“ ماده ۲۹ قانون توزیع عالانه آب و همچنین ماده یک قانون تأسیس وزارت نیرو و در اجرای سیاست ها و راهبردهای مصوب برنامه سوم توسعه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی کشور ابلاغ م یگردد.
ماده ۲- هدف:
نظام مند نمودن فرآیند تخصیص آب در جهت اجرای قانون توزیع عادلانه آب و کمک به ایجاد تعادل منطقی و پایدار بین عرضه و تقاضای آب و نیل به مدیریت بهم پیوسته منابع آب در کشور از طریق تدوین سیاست های مناسب، بهبود نظام تصمیم گیری و نظارت و بالاخره ایجاد سامانه حسابداری ملی آب می باشد.
ماده ۳ – محدوده اجرا :
کلیه حوزه های آبریز و همچنین آبهای ورودی به کشور
ماده ۴– تعاریف :
واژگان و عبارت های به کار رفته در این دستورالعمل، مفاهیم و معنی های زیر را دارند :
-۱-۴ شرکت
منظور از شرکت در این دستورالعمل، شرکتهای آب منطقه ای و یا واحدهای مشابهی هستند که بعداً ایجاد و سازماندهی خواهند شد.
-۲-۴ تخصیص آب
عبارت از میزان آبی است که در هر یک از محدوده های مطالعاتی و حوزه های آبریز و همچنین آبهای ورودی به کشور از منابع عمومی آب با توجه به توانایی ها و امکانات منابع آب هر یک از آنها و بالحاظ حقوق مصرف کنندگان قبلی، برای مصارف مختلف بوسیله وزارت نیرو مشخص و به شرکتها ابلاغ م یگردد تا پروانه های بهره برداری برای متقاضیان مصارف مختلف در سقف آن صادر گردد.
۳-۴ – تخصیص دهنده
عبارت از وزارت نیرو است که از طریق معاونت امور آب یا سازمان مدیریت منابع آب ایران که منبعد در این دستورالعمل اختصاراً سازمان نامیده می شود، اقدام می نماید.
-۴-۴ بانک اطلاعاتی شرکت
عبارت از بانک اطلاعاتی ویژه تخصیص آب است که برای نگهداری سوابق و مستندات مربوط به تخصیص های منابع آب و پروانه های صادره در شرکت تشکیل می شود.
-۵-۴ بانک اطلاعاتی سازمان
عبارت از بانک اطلاعاتی ویژه تخصیص آب کشور واقع در سازمان می باشد که از طریق شبکه رایانه ای برا ی نگهداری سوابق و مستندات مربوط به تخصیص های منابع آب و مشخصات پروانه های صادره در کل کشور ایجاد می شود.
-۶-۴ کمیسیون
عبارت از کمیسیون تخصیص آب در امور آب وزارت نیرو سازمان مدیریت منابع آب ایران است.
-۷-۴ کمیته مدیریت منابع آب شرکت
کمیته ای است که در شرکت و با عنوان مذکور به منظور هماهنگی در اجرای سیاستها و برنامه های عملیاتی مربوط به این دستورالعمل تشکیل می گردد.
-۸-۴ کمیسیون های رسیدگی به صدور پروانه ها
عبارت از کمیسیون های رسیدگی به صدور پروانه ها در شرکت ها است که مطابق قانون توزیع عادلانه آب و یا آیین نامه های اجرایی ذیربط تشکیل شده اند.
-۹-۴ مجوز تخصیص آب
عبارت از مجوزی است که با تصویب کمیسیون از طریق سازمان به شرکت داده می شود تا پروانه های بهره برداری برای متقاضیان مصارف مختلف حداکثر در همان سقف صادر گردد.
-۱۰-۴ پروانه بهره برداری
عبارت از سند استفاده از آب است که شرکت براساس چارچوب مشخص شده در مجوز تخصیص آب و مقررات لازم الاجرای موجود به عنوان متقاضی برای مدت معینی صادر می کند.
ماده ۵- تخصیص آب برای مصارف زیر می باشد :
- شرب و بهداشت
- صنعت
- حفاظت محیط زیست و فضای سبز
- دام پروری
- آبزی پروری
- کشاورزی
- برق آبی
- خدمات
- سایر
ماده ۶- منابع تخصیص آب شامل کلیه آبهای عمومی مطابق ماده ۱ قانون توزیع
عادلانه آب می باشد. .
فصل دوم : ساختار تخصیص آب و وظایف آن
ماده ۷- به منظور نهادینه ساختن فرآیند بررسی امکانات و توانایی های منابع آب در امر تخصیص آب و با توجه به پیچیدگی های مربوط به بررسی های گوناگون،اقدامات زیر صورت خواهد گرفت:
- تشکیل کمیسیون تخصیص آب در سازمان
- تشکیل کمیته های مدیریت منابع آب در شرکتها
ماده ۸- وظایف و ترکیب اعضای کمیسیون به شرح زیر است :
-۱-۸ وظایف
- تعیین راهبردهای ملی تخصیص آب در چارچوب سیاستهای مصوب و برنامه های آمایش
سرزمین
- تعیین میزان آب قابل تخصیص از منابع آب سطحی و زیرزمینی ( آبرفتی و آهکی ) به نیازها و مصارف گوناگون در حوزه های آبریز و محدود ههای مطالعاتی مختلف کشور براساس اولویت و با توجه به محدودیت های کیفی و امکان جابجایی تخصیص از یک مصرف به مصارف دیگر و گزارشات و مستندات ارائه شده از طرف دبیرخانه و شرکتها
- اتخاذ تصمیم در خصوص منابع آب قابل تنظیم توسط سدها و طرحهای توسعه منابع آب و تعیین میزان آب قابل تخصیص به هر یک از مصارف مختلف
- اتخاذ تصمیم درباره نقل و انتقالات بین حوزه ای آب
- بررسی و اعلام نظر درباره درخواستهای ارجاع شده از شرکت ها
- اتخاذ تصمیم درباره چگونگی جمع آوری آمار و اطلاعات، ایجاد بانک اطلاعاتی سازمان و استقرار بانکهای اطلاعاتی شرکت ها
- بررسی و تصویب گزارش ملی منابع و مصارف آب
- بازنگری تخصیص های داده شده به منظور تایید یا اصلاح آنها براساس گزارشات و مستندات
ارزیابی
- اتخاذ تصمیم در مورد تجدیدنظر در تخصیص های شرایط خشکسالی و جیره بندی آب با توجه به بند “ز” ماده ۲۹ قانون توزیع عادلانه آب
- اتخاذ تصمیم درخصوص نحوه مدیریت پسابهای شهری و صنعتی و آبهای برگشتی کشاورزی
-۲-۸ ترکیب اعضای کمیسیون که ریاست آن به عهده معاون امور آب/ مدیر عامل سازمان می باشد به شرح زیر است :
- معاون برنامه ریزی سازمان ( نایب رئیس )
- معاون حفاظت و بهر ه برداری سازمان
- معاون پژوهشها و مطالعات پایه منابع آب
- یک نفر از کارشناسان خبره منابع آب به انتخاب رئیس کمیسیون
- مدیرکل دفتر طرح و برنامه سازمان
تبصره: از مدیر عامل شرکت ذیربط (یا نماینده تام الاختیار ایشان) عند اللزوم برای شرکت در کمیسیون دعوت به عمل می آید .
-۳-۸ دبیرخانه کمیسیون
دبیرخانه کمیسیون در دفتر طرح و برنامه سازمان مستقر و مدیرکل این دفتر دبیر کمیسیون می باشد.
-۴-۸ وظایف دبیرخانه کمیسیون به شرح زیر است :
- تنظیم برنامه کاری کمیسیون، ایجاد هماهنگی و برقراری ارتباط بین کمیسیون و کمیته
شرکت ها، تنظیم، نگهداری و پیگیری تصمیمات کمیسیون
- تهیه و تنظیم مجوزهای مصوب تخصیص آب برای ابلاغ به شرکت ها
- تهیه گزارشات و مستندات مورد نیاز
- طراحی و ایجاد بانک اطلاعاتی تخصیص آب و همچنین منابع و مصارف
- اخذ نظرات از کمیته شرک تها درباره میزان آب قابل تخصیص از منابع آب سطحی و زیرزمینی
به نیازها در حوزه های آبریز و محدود ههای مطالعاتی مختلف کشور (از جمله نیازهای مشمول ماده ۱۲ آیین نامه اجرایی فصل دوم قانون توزیع عادلانه آب ) براساس اولویت و با توجه به محدودیت های کیفی
تبصره :
در اجرای وظایف فوق از سازوکارها و کمیته های کاری موجود و عند اللزوم ظرفیت سازیهای جدید ( درون و برون سازمان ) استفاده خواهد شد.
ماده ۹- وظایف و ترکیب اعضای کمیته شرکت ها به شرح زیر است :
-۱-۹ وظایف
- عملیاتی نمودن راهبردهای دریافت شده از سوی کمیسیون
- پیشنهاد میزان آب قابل تخصیص از منابع آب سطحی و زیرزمینی به مصارف گوناگون در حوزه های آبریز ومحدوده های مطالعاتی مرتبط با حوزه عمل شرکت در چارچوب دستورالعملهای ذیربط به کمیسیون سازمان
- بررسی و اتخاذ تصمیم درباره درخواست های ارجاع شده به شرکت در چارچوب سقفهای تخصیص برای اقدام توسط کمیته های صدور پروانه
- نظارت بر جمع آوری آمار و اطلاعات و ایجاد بانک اطلاعاتی شرکت
- بررسی و تصویب گزارش منابع و مصارف آب در محدوده عمل شرکت
- کنترل و نظارت بر چگونگی استفاده از منابع آب تخصیص یافته و تهیه گزارشات لازم در این خصوص برای ارسال به کمیسیون
-۲-۹ ترکیب اعضای کمیته مدیریت منابع آب شرکت به شرح زیر است :
- مدیر عامل شرکت ( رئیس کمیته )
- معاون مطالعات پایه منابع آب
- معاون بهره برداری و امور مشترکین
- معاون یا مدیر برنامه ریزی و بهبود مدیریت
- یک نفر کارشناس خبره آشنا و مسلط به مسایل مدیریت منابع آب در منطقه به انتخاب رئیس کمیته
-۳-۹ دبیرخانه کمیته شرکت در معاونت یا مدیریت برنامه ریزی و بهبود مدیریت مستقر و مدیر برنامه ریزی و بهبود مدیریت شرکت، دبیرآن خواهد بود.
-۴-۹ وظایف دبیرخانه کمیته شرکت به شرح زیر است :
- ایجاد هماهنگی و برقراری ارتباط با کمیسیون سازمان و کمیسیون های رسیدگی به صدور پروانه ها
- تنظیم و نگهداری صورت جلسه ها و تصمیمات گرفته شده در کمیته شرکت
- تنظیم برنامه کاری و تشکیل جلسه های کمیته شرکت
- پیگیری تصمیمات کمیته و تهیه گزارشات و مستندات مورد نیاز
ماده ۱۰ – احکام انتصاب اعضای کمیسیون و همچنین اعضای کمیته های شرکت ها توسط معاون امور آب / مدیر عامل سازمان مدیریت منابع آب ایران خواهد بود.
ماده ۱۱ – بانک های اطلاعاتی
به منظور فراهم نمودن شرایط برنامه ریزی بلند مدت و امکان بررسی و حفظ سوابق و در سازمان و شرکت ها تشکیل می « بانک اطلاعات تخصیص آب » ، مشخصات منابع آب تخصیص یافته گردد.
-۱-۱۱ بانک های اطلاعات تخصیص آب در دو سطح سازمان و شرکت استقرار می یابند و به وسیله شبکه رایانه ای به یکدیگرمرتبط می گردند .
-۲-۱۱ مسئولیت راه اندازی و اجرای بانک اطلاعات تخصیص آب در سازمان بعنوان بانک اطلاعات مرکزی، به عهده دبیرخانه کمیسیون و در شرکتها به عهده دبیرخانه کمیته شرکت خواهد بود.
-۳-۱۱ کلیه شرکت ها مکلفند براساس ساختار تعیین شده برای بانک های اطلاعاتی، اقلام اطلاعات مورد نیاز را تهیه، ذخیره سازی و پردازش نموده و امکان انتقال آنها را به سازمان فراهم نمایند.
فصل سوم : ساز و کار عمل و نحوه گردش کار تخصیص آب
ماده ۱۲ – کمیسیون با توجه به پیشنهاد کمیت هها و بر مبنای مدارک و مطالعات موجود و با رعایت سیاستها و استراتژیهای توسعه منابع آب کشور به شرح زیر اقدام خواهد نمود:
الف) سقف آب زیرزمینی قابل تخصیص برای هر یک از محدوده های مطالعاتی واقع درمحدوده عمل هر شرکت آب منطقه ای به تفکیک محدوده های آزاد و ممنوعه را بر اساس مطالعات بیلان منابع آب برحسب نوع مصرف برای مجموع محدود ههای مطالعاتی (از جمله نیازهای مشمول ماده ۱۲ آئین نامه اجرایی فصل دوم قانون توزیع عادلانه آب) برای دو ره های زمانی مشخص تعیین و به شرکتها ابلاغ می نماید. هر گونه تغییر در سقف های ابلاغی موکول به بررسی بیلان بهنگام منابع آب زیرزمینی خواهد بود.
تبصره ۱ : برای محدوده هایی که بطور مشترک در محدوده عمل دو یا چند شرکت قرار می گیرند، سهم هر یک ازشرکتها توسط کمیسیون تعیین و ابلاغ می گردد.
ب) در مورد آبهای سطحی حوزه های آبریزی که سطح آنها در محدوده عمل بیش از یک شرکت قرار گرفته، کمیسیون با در نظر گرفتن موارد ذیل:
- منابع آب قابل تنظیم طرحهای توسعه منابع آب که ترتیب آن در ماده ۱۹ دستور العمل مشخص شده است.
- منابع آب ناشی از انتقالات بین حوزه ای متناسباً و تدریجاً سهم هر یک از شرکتهارا از آبهای مازاد تعیین و برحسب نوع مصرف برای دوره های زمانی مشخص به شرکتها ابلاغ می نماید.
ج) در مورد رودخانه های مرزی و منابع آب مشترک نیز سهم تخصیص آب در محدوده عمل شرکتها با توجه به پروتکل ها و قراردادهای موجود بین دولت جمهوری اسلامی ایران و کشورهای همسایه و با فوق تعیین و برحسب نوع مصرف برای دوره های زمانی مشخص، به شرکتها « ب» در نظر گرفتن بند
ابلاغ می شود.
د) تخصیص از آبهای سطحی رودخان ههایی که حوزه آبریز آنها کاملاً در محدوده عمل یک شرکت قرار دارند با پیشنهاد کمیته شرکت پس از تأیید سقف آب قابل تخصیص توسط کمیسیون با رعایت ضوابط و مقررات و سهم مصارف مختلف انجام می گیرد.
تبصره ۲ : درخصوص تقاضاهای کمیته شرکتها برای جابجایی تخصیص بین مصارف مختلف، همزمان با تعیین میزان آب قابل تخصیص، بررسی و اقدام می گردد.
ماده ۱۳ – شرکتها با رعایت ملاحظات ذیل و در چارچوب اختیارات قانونی خود پرونده متقاضیان را مورد بررسی قرار داده و مطابق مقررات جاری نسبت به صدور پروانه بهر هبرداری اقدام می نمایند.
- آئین نامه اجرایی بهینه سازی مصرف آب در بخش کشاورزی
- ملحوظ نمودن نیازهای آب شرب و صنعت و سایر مصارف در درازمدت براساس
استانداردهای معمول و مصوب
- ملاحظه توسعه و نیازهای آتی آب در هر منطقه
- آئین نامه عملیاتی واگذاری اشتراک آب
- لحاظ نمودن دستور العمل و آئی ننامه اجرایی قانون حفاظت و بهره برداری ازمنابع آبزی جمهوری اسلامی ایران و بخشنامه های مربوط
- رعایت بخشنامه هایی که در قالب آئین نامه اجرایی ماده ۶۳ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (واگذاری حق برداشت جدید آب و شیوه نامه های مربوط) صادر شده اند.
- اطمینان کامل از عدم آلودگی منابع آب ناشی از آبهای برگشتی از مصرف
- رعایت مسائل زیست محیطی برای حفظ اکوسیستم های آبی
- سایر بخشنامه ها و دستور العمل های مربوط
ماده ۱۴ – از تاریخ ابلاغ این دستورالعمل و با رعایت کامل مفاد آن، پرونده متقاضیان برای رسیدگی به سازمان ارسال نخواهد شد و بدین ترتیب دستور العمل نحوه اجرای ماده ۱۲ آئین نامه ۱۳۶۴/۲/ ۲۲۳۵ مورخ ۲۳ /۲۰۴/ اجرایی فصل دوم قانون توزیع عادلانه آب موضوع نامه شماره ۵۰۵ ۷۵۳۷۰ و ماده ۵۱۴ آئین نامه عملیاتی واگذاری اشتراک آب موضوع نامه شماره ۱۰ ۱۳۷۵/۶/۱۰ لغو می گردد.
ماده ۱۵ – معاونت برنامه ریزی سازمان ضمن نظارت دقیق برعملکرد شرکتها هر شش ماه یکبار گزارشی از عملکرد شرکتها در زمینه رعایت سقف تخصیص منابع آب و سایر مفاد این دستورالعمل را تهیه و به کمیسیون ارائه خواهد نمود. کمیسیون بر اساس عملکرد شرکتها در خصوص تداوم تفویض اختیارات و یا اصلاح آن تصمیم لازم را اتخاذ خواهد نمود.
ماده ۱۶ – شرکتها مکلفند که کلیه اطلاعات مربوط به پروانه های بهره برداری صادر شده را بر طبق فرمت هایی که توسط کمیسیون تعیین خواهد شد در بان کهای اطلاعاتی خود ذخیره نموده و آنها را به بانک اطلاعاتی سازمان منتقل نمایند.
ماده ۱۷ – کمیته شرکتها مکلفند برای کنترل امر تخصیص، پروانه های بهره برداری را با سقف های تخصیص ابلاغ شده بطور مستمر تطبیق و در اجرای کار نظارت نمایند.
ماده ۱۸ – شرکتها تنها در محدوده سقف تخصیص های صادره می توانند برای متقاضیان پروانه بهره برداری صادر کنند و موظف به رعایت موارد زیر هستند :
الف – شرط صدور پروانه بهره برداری برای اشخاص حقیقی یا حقوقی منوط به وجود سهمیه تخصیص آب می باشد.
ب – بعد از صدور پروانه بهره برداری، حجم سالیانه بهره برداری با نوع مصرف مشخص شده در پروانه از هر جهت تطبیق داده شود. در صورت تغییر نوع مصرف و یا بلا استفاده ماندن آب یا تجاوز از پروانه حسب مورد براساس مقررات رفتار شود.
ج – آبهای بدون استفاده یا مازاد بر مصرف دارنده پروانه یا آبهایی که بوسیله دارنده پروانه مورد بهره برداری قرار نگرفته و یا به علل قانونی پروانه بهره برداری آنها لغو شده باشد توسط کمیته شرکت مورد بررسی قرار گرفته و در مورد آنها اتخاذ تصمیم خواهد شد .
ماده ۱۹ – با توجه به اثرات اجرای طرحهای تأمین آب در ایجاد تغییر در بیلان آبی پائین دست
ضرورت دارد شرکتها اقدامات زیر را انجام دهند :
الف – به هنگام شکل گیری طرح مورد نظر یا مطرح شدن آن برای اولین بار، گزارش توجیهی لازم تحت عنوان گزارش شناخت را تهیه و جهت اخذ موافقت اصولی کمیسیون و فراهم کردن فرآیند اجرای طرح به دبیرخانه کمیسیون ارسال نمایند.
ب ضروری است در فرآیند مطالعات طرح، اثرات اجرای طرح بر حقابه ها و تأسیسات پائین دست دقیقاً مورد توجه قرار گیرد.
ج گزارش برنامه ریزی منابع آب طرح پس از خاتمه مطالعات مرحله اول که متضمن سیمای تخصیص آب به مصارف مختلف در وضعیت موجود و پیشنهاد برای آینده جهت مصارف مختلف باشد را پس از تصویب در کمیته شرکت، جهت بررسی و صدور موافقت برای کمیسیون سازمان ارسال نمایند.ََ
د در مورد طرحهای در دست بهره برداری ضروری است وضعیت موجود با اهداف اولیه طرح تطبیق داده شده و نتیجه با ذکر مغایرتهای احتمالی به کمیسیون جهت اطلاع ارسال شود.
ه : در مورد طرحهای دردست اجرا که تاکنون موافقت کمیسیون را دریافت ننموده اند ضروری است اهداف نهایی طرح به همراه منابع تخصیص یافته به مصارف گوناگون جهت اطلاع به کمیسیون ارسال شود .
تبصره : بررسی منابع آب قابل تنظیم طرحهای موضوع این ماده درکمیسیون و اتخاذ تصمیم برای اختصاص به مصارف مختلف با حضورمعاونت طرح و توسعه سازمان صورت خواهد گرفت .
ماده ۲۰ – با توجه به اهمیت و حساسیت مدیریت منابع آب در کشور مسئولیت حسن اجرای این دستورالعمل در سطح ملی به عهده معاون امور آب / مدیر عامل سازمان مدیریت منابع آب ایران و در مناطق با مدیران عامل شرکتهای ذیربط می باشد.
ماده ۲۱ – این دستورالعمل در سه فصل و ۲۱ ماده و ۵ تبصره تنظیم و ابلاغ گردیده و از تاریخ ابلاغ لازم الاجراء است.
حبیب ا… بیطرف
وزیر نیرو