دستورالعمل حریم کیفی رودخانه ها و مسیلها با عنوان ” دستورالعمل ناحیه بندی استقرار کاربری در حریم کیفی منابع آب سطحی” ضابطه شماره 782 در سال 1403 بازنگری شده است. این دستور العمل تا حدودی به دستورالعمل ابلاغی سال 1382 شباهت دارد، لیکن چند تبصره در دستورالعمل موجب شده تا استقرار کاربریها در حرایم کیفی بالاخص برای مسیلها بسیار ساده تر شود. در حقیقت در دستورالعمل قبلی امکان تعریف کاربری و استقرار آن در حرایم کیفی مسیلها وجود نداشت و کار را بسیار سخت می کرد. ولی در این دستورالعمل حریم کیفی مسیلها را برابر عرض حریم کمی در نظر گرفته شده است. البته نکته اساسی در تعریف مسیل می باشد که موارد مرتبط با آن از دستورالعمل اشاره شده در ذیل قید شده است.

مسیل: مجرایی است طبیعی که سیل حاصل از باران، برف و رگبارها به طور موقت در آن جریان پیدا می کند. از نظر فنی، شاخه های فرعی رودخانه های با رتبه 1، 2، 3 و 4 در مقیاس نقشه های 1 به 25000 کشوری بر اساس روش رتبه بندی استرالر، به شرط آنکه دارای جریان دائمی نباشند، در این دستورالعمل مسیل می باشند.

تعریف حریم کیفی: حریم کیفی آن قسمت از اراضی اطراف منابع آب سطحی است که بلافاصله پس از بستر قرار دارد و به عنوان حفاظت کیفی و جلوگیری از آلودگی و تخریب آن ها لازم است و بر اساس آن مالکان و بهره برداران املاک مجاور منابع آب ، حق انجام فعالیتی که باعث صدمه و آسیب به کیفیت منابع آب شود، ندارند. مطابق مصوبه شماره 58977/ت29101  ه مورخ 18/12/1382 هیات وزیران، عرض حریم کیفی بر اساس تراز افقی از منتهی الیه بستر تا یک صد و پنجاه متر است.

سایر موارد مرتبط با حریم کیفی آب های سطحی را اینجا بخوانید.

ماده 1 -عرض حریم کیفی بر اساس تراز افقی از منتهی الیه بستر به سه ناحیه «حفاظت»، «حمایت» و «پشتیبان» تقسـیم و عرض هر ناحیه به شرح زیر تعیین می شود:

ناحیه حفاظت: این ناحیه موثرترین ناحیه در حفاظت و کنترل منـابع آلاینـده و کـاهش بـار آلـودگی آن هـا، کنتـرل دسترسی هاي غیرمجاز، حفاظت از اکوسیستم هاي آبی و وابسته به آب و سایر عملکردهاي ذکر شـده بـراي حـریم، اسـت. پهناي این ناحیه در مناطق خارج از محدوده شهر یا روستا برابر با بیست 20 متر و در مناطق شهري و روستایی  برابر با عرض حریم کمی است، به شرط آن که از 7.5 متر کمتر نباشد. همچنین مفـاد مندرج در ماده 7 و ماده 10 آیین نامه بستر و حریم رودخانه ها، انهار، مسیلها، مردابها، برکه هاي طبیعـی و شـبکه هـاي آبرسانی، آبیاري و زهکشی (11/08/1379) باید رعایت گردد.

 ناحیه حمایت: پهناي ناحیه حمایت سه برابر پهناي ناحیه حفاظت است. بدین ترتیـب حـداقل پهنـای ناحیـه حمایـت 22.5 متر و حداکثر مقدار آن 60 متر خواهد بود. محدودیت هاي اسـتقرار در ایـن ناحیـه کـم تـر از ناحیـه حفاظت است.

ناحیه پشتیبان: پهناي این ناحیه برابر با 150 متر منهاي پهناي نواحی حفاظـت و حمایـت اسـت. در بـین نواحی حریم کیفی، این ناحیه نقش پشتیبانی از کارکردهاي نواحی حفاظت و حمایت را دارد.

تبصره 1 : برای مسیل ها ( مطابق تعریف فنی ارائه شده در مسیل در بخش تعاریف و اصطلاحات) عرض حریم کیفی منطبق بر عرض حریم کمی و تمام آن جزو ناحیه حفاظت می باشد.

تبصره 2: عرض ناحیه حفاظت برای رودخانه ها، انهار طبیعی، برکه ها و دریاچه های تامین کننده آب شرب در بازه حفاظت از منبع تامین آب شرب مقطوع یک صد و پنجاه متر می باشد. برای رودخانه ها و انهار طبیعی طول بازه حفاظـت از منبـع تـامین آب شرب، معادل 20 برابر عرض بستر رودخانه (در محل برداشت آب شرب)، به سمت بالادست محل برداشت آب و دو برابـر  عرض بستر رودخانه (در محل برداشت آب شرب) به سمت پایین دسـت آن مـی باشـد. بـراي دریاچـه هـا و مخـازن سـدها و و برکه هاي تامین آب مطابق تبصره 3 عمل میشود.

در صورتی که فاصله محلهاي برداشت آب شرب متوالی در طول یک رودخانه کمتر از 5 کیلومتر باشد، تمام عرض حـریم کیفی در فاصله بین دو محل برداشت آب شرب، جزو ناحیه حفاظت محسوب خواهد شد.

تبصره 3 : مطابق قانون تعیین حریم دریاچه هـاي احـداثی در پشـت سـدها (مصـوب 1344)، عـرض حـریم دریاچـه هـاي احداثی در پشت سدها (بر روي خطی است موازي و به فاصله افقی) یکصد و پنجاه متر از محیط اطراف تر شده مخزن  سـد بر مبناي حداکثر ارتفاع آب روي سرریز می باشد. برای دریاچه ها، مخازن سدها و برکه های تامین آب شرب تمامی این ناحیه جزو ناحیه حفاظت در نظر گرفته می شود.

  تبصره 4: در مواردي که برداشت آب شرب از داخل یا خروجی مخزن سد انجام میشود، نیـز مطـابق تبصـره 3 عمـل  خواهد شد.

تبصره 5: عرض حریم کیفی براي رودخانه هاي حفاظت شده و تالاب هاي ثبت شده در کنوانسـیون رامسـر و منـابع آب سطحی واقع در مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محـیط زیسـت (موضـوع بنـد الـف مـاده 3 قـانون حفاظـت و بهسازي محیط زیست)، مقطوع 150 متر و تمام آن جزو ناحیه حفاظت می باشد، مگـر ایـن کـه بـه پیشـنهاد سـازمان  حفاظت محیط زیست و طی مراحل قانونی، ترتیبات دیگري در مورد آنها وضع شود هر گونه تغییر آتی در ایـن بـازه هـا، حسـب اعـلام سـازمان حفاظت محیط زیست، مشمول این دستورالعمل خواهد بـود. اسـتقرار هرگونـه فعالیت/کـاربري در محـدوده حـریم حفاظتی رودخانه هاي حفاظت شده، خارج حریم کیفی، مشمول ضوابط و مقررات سـازمان حفاظـت محـیط زیسـت میباشد. ضوابط و مقررات یاد شده توسط اداره کل محیط زیست استان اعمال می شود.

 تبصره 6 :حریم کانالها، انهار احداثی و سنتی و شبکه هاي آبیاري و زهکشی مطابق ماده 15 آیین نامه بسـتر و حـریم رودخانه ها، انهار، مسیلها، مردابها، برکه هاي طبیعـی و شـبکه هـاي آبرسـانی، آبیـاري و زهکشـی (تصـویب نامـه شـماره (1379/08/16  مورخ هـ23687ت36046 5 تعیین میشود و مشمول این دستورالعمل نمی باشند.

تبصره 7 :در مورد رودخانه ها یا سایر منابع آب سطحی که دیوار حائل/ احداثی دارند، حریم کیفی و نواحی سه گانه آن از پشت دیوار حائل/ احداثی مورد تایید وزارت نیـرو محاسـبه خواهـد شـد (موضـوع مـاده 10 آیـین نامـه بسـتر و حـریم رودخانه ها، انهار، مسیلها، مردابها، برکه هاي طبیعی و شـبکه هـاي آبرسـانی، آبیـاري و زهکشـی (تصـویب نامـه شـماره (1379/08/16 مورخ هـ23687ت36046 1

 تبصره 8: حریم کیفی تالابها و نواحی سه گانه آن و دستورالعمل استقرار کـاربري هـا/ فعالیـت هـا در ایـن نـواحی، بـا رعایت ماده 2 آیین نامه اجرایی تبصره 2 ماده 2 قانون اراضی مستحدث و ساحلی (تصویب نامه شـماره 3279/ت36256ك (1387/01/19  بر اساس دستورالعمل حاضر تعیین میشود. مگر اینکه به پیشنهاد سازمان حفاظت محیط زیسـت  و طی مراحل قانونی، ترتیبات دیگري در مورد آنها وضع گردد. در هـر صـورت کسـب موافقـت کتبـی اداره کـل محـیط زیست استان براي هرگونه استقرار در محدوده حریم کیفی تالابها الزامی است.

تبصره 9: علاوه بر رعایت مفاد این دستورالعمل، رعایت ضوابط استقرار صنابع و اخذ مجوز از سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص طرح های مشمول ارزیابی زیست محیطی الزامی است.